NS-motorrijtuigen omBC en omC

Tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog maakten de spoorwegen in Nederland een enorme omwenteling door, beginnend bij het ontstaan van de belangengemeenschap Nederlandsche Spoorwegen en voorlopig eindigend bij de elektrificatie van het Midden­net in 1938. Deze periode kenmerkte zich door oplopende exploitatiekosten, de exploitatieplicht van onrendabele lijnen en een toenemende concurrentie van het autoverkeer en –niet te vergeten– de fiets. De NS-motorrijtuigen speelden een bescheiden rol in dit hele verhaal om de exploitatiekosten te drukken, maar gaven tegelijk uiting aan de moderniseringsdrang en de po­gingen om de dure stoomlocomotief te vervangen. Motorrij­tuigen boden de meest efficiënte vorm van exploitatie voor lokaalspoorwegen, waarbij de twee-assige motorwagen met éénmansbediening de goedkoopste exploitatievorm voor de lokaalspoorwegen en tramwegen bleek.

Zo verschenen in de jaren twintig de vierassige omBC’s en omC’s en de twee-assige omC’s, die de nodige gelijkenis vertoonden met het elektrische materieel 1924 of Blokken­dozen. In 1937 volgde een kleine serie van acht gestroomlijnde motorrijtuigen, duidelijk afgeleid van de omBC’s uit 1929 maar met een modieus stroomlijnjasje.
Toen in de jaren dertig de onrendabele lokaallijnen in een rap tempo werden gesloten, werden zes van de twee-assige motorwagens –die alleen gunstig in exploitatie waren bij een zeer laag vervoersaanbod– overbodig en verbouwd tot motormontagewagens. De vierassige motorwagens konden op drukkere lijnen worden ingezet. Op deze wijze ontstond een systeem van lokaalspoorverbindingen met motortractie in aansluiting op de geëlektrificeerde en diesel-elektrische baanvakken.

De Tweede Wereldoorlog trof de motorrijtuigen onevenredig zwaar. De laatste vierassige omBC’s en omC’s werden na de oorlog nog ingezet op lokaalspoorlijnen, waarmee ze op bescheiden wijze de Blauwe Engelen voor gingen.

Van al dit materieel is niets bewaard gebleven, met uitzondering van de serie omC 500, afkomstig van de Gooische tram. Velen zullen de “Ome Ceesjes” en hun familieleden niet eens meer herkennen. Dit boek vult een hiaat in de serie publicaties over het materieel van NS. De beschrijving van de technische ontwikkeling wordt aangevuld met een blik op de dagelijkse inzet en een schat aan unieke foto’s, alsmede fraaie materieeltekeningen.